ป้ายอีนาเมลปั๊มน้ำมันสามทหาร

ป้ายอีนาเมลปั๊มน้ำมันสามทหาร
โดย ดร.นภดล กรณ์ศิลป

  ปัจจุบันของสะสมที่นักสะสมแนววินเทจชื่นชอบและรับซื้อในราคาค่อนข้างแพง ก็คือป้ายโฆษณาสินค้าที่เคลือบด้วยอีนาเมล ยิ่งเป็นป้ายโฆษณาสินค้าที่มีชื่อเสียงโด่งดังในอดีต และได้ปิดกิจการไปแล้วจะยิ่งกลายเป็นของสะสมที่ตลาดนักสะสมต้องการเป็นอย่างมาก ป้ายอีนาเมลปั๊มน้ำมันสามทหารเป็นตัวอย่างหนึ่งที่ในปัจจุบันมีมูลค่าในการสะสม และมีความต้องการจากผู้บริโภค (นักสะสมแนววินเทจ)สูงมาก และด้วยความที่มีจำนวนน้อยมากๆ จึงจัดว่าเป็นของสะสมแนว Vintage ที่เป็น Very Rare Item ของเมืองไทย และแน่นอนครับของเทียม ของเลียนแบบจึงมีปรากฎอยู่เกลื่อน การเลือกซื้อจึงต้องอาศัยผู้ที่จำแนกเก๊-แท้ และมีประสบการณ์อย่างแท้จริงครับ เพราะมูลค่าราคาในการสะสมปัจจุบันอยู่ที่หลักแสนต้นๆ เชียวนะครับ

  สำหรับคนรุ่น Baby Boomer และGeneration X แล้ว ชื่อ "น้ำมันสามทหาร" คงจะเป็นที่คุ้นหูกันอย่างดี แต่หากเป็นคนรุ่นอื่น โดยเฉพาะคนรุ่น Generation Y เป็นต้นไป คงไม่รู้จักน้ำมันตราสามทหารขององค์การเชื้อเพลิง โดยจะรู้จักน้ำมันดังกล่าวในชื่อของ "น้ำมัน ปตท." เสียมากกว่า จึงจะขอเล่าเรื่องราวย้อนไปในอดีตอย่างสั้นๆ เกี่ยวกับน้ำมันตราสามทหารขององค์การเชื้อเพลิงดังต่อไปนี้

  ระบบสาธารณูปโภคพื้นฐานของประเทศไทย เริ่มต้นพัฒนาอย่างเป็นระบบในสมัยรัชกาลที่ 5 กล่าวคือในช่วงปี พ.ศ.2430 ตอนกลาง บริษัทที่นำเข้าน้ำมันมาขายในประเทศไทยเป็นรายแรก คือบริษัทของฮอลแลนด์ ชื่อ "บริษัท รอยัลดัทซ์ ปิโตรเลียม จำกัด" โดยจำหน่ายน้ำมันก๊าด ที่นำเข้ามาทดแทนน้ำมันมะพร้าวที่ใช้กันอยู่เดิมในประเทศไทยในช่วงสมัยรัชกาลที่ 4 ต่อมาในปี พ.ศ.2439 พระยาสุรศักดิ์มนตรี เสนาบดีกระทรวงเกษตราธิการ เป็นผู้ที่นำรถยนต์คันแรกมาวิ่งใช้งานบนถนนและต่อมาอีก 6 ปีให้หลัง จึงเริ่มมีรถสาธารณะที่เรียกว่ารถเมล์ขาวออกวิ่งรับส่งประชาชน โดยบริษัทต่างชาติเป็นผู้นำเข้าน้ำมันเบนซินมาขายในประเทศเพื่อการคมนาคม การดำเนินการค้าขายเป็นเช่นนี้มาโดยตลอดจนกระทั่งในปี พ.ศ.2476 กระทรวงกลาโหมได้มีการจัดตั้งแผนกเชื้อเพลิงขึ้นมาเพื่อทำหน้าที่จัดหาน้ำมันเบนซิน น้ำมันก๊าด และน้ำมันหล่อลื่น หลังจากนั้นอีก 4 ปีจึงได้มีการยกฐานะขึ้นเป็นกรมเชื้อเพลิง และดำเนินการก่อสร้างคลังเก็บน้ำมันที่ช่องนนทรี เพื่อขจัดปัญหาน้ำมันขาดแคลนในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 อันส่งผลให้บริษัทผู้ค้าน้ำมันต่างชาติต้องหยุดขายน้ำมันในไทยไปโดยปริยาย อย่างไรก็ตามผลพวงของการพ่ายแพ้สงครามโลกครั้งที่ 2 ทำให้กรมเชื้อเพลิงต้องถูกยุบและขายกิจการรวมทั้งทรัพย์สินทั้งหมดให้กับบริษัทน้ำมันต่างชาติที่เป็นบริษัทในเครือของผู้ชนะสงคราม ทั้งนี้ไทยต้องยอมให้บริษัทต่างชาติเข้ามาดำเนินการค้าขายน้ำมันทั้งหมด เหตุการณ์ต่างๆ ดำเนินไปจนกระทั่งในปี พ.ศ.2500 จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ได้ทำการรัฐประหารขึ้นในประเทศไทย จึงขึ้นดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี และได้ออกกฎอัยการศึกต่างๆ โดยทำการยกเลิกข้อผูกพันที่ทำไว้กับบริษัทต่างชาติในประเด็นที่ห้ามมิให้รัฐบาลจำหน่ายผลิตภัณฑ์ปิโตรเลียมแก่ประชาชน และตั้งองค์การเชื้อเพลิงขึ้นเป็นรัฐวิสาหกิจเมื่อวันที่ 27 มกราคม พ.ศ.2503 โดยใช้สัญญลักษณ์ตราสามทหาร เพื่อทำหน้าที่ให้การบริการจัดหา และกลั่นน้ำมัน รวมไปถึงการดำเนินการด้านสถานีบริการน้ำมัน ต่อมาในปี พ.ศ.2516 - 2517 เกิดวิกฤตการณ์น้ำมันโลกขึ้น ปริมาณน้ำมันทั่วโลกขาดแคลนอย่างมากซึ่งส่งผลให้ราคาน้ำมันดีดตัวสูงขึ้นอย่างรุนแรง ประเทศไทยได้รับผลกระทบอย่างหนักเนื่องจากไม่มีแหล่งผลิตปิโตรเลียมเป็นของตัวเอง รัฐบาลเล็งเห็นปัญหาดังกล่าวจึงออกนโยบายในการหาแหล่งผลิตปิโตรเลียมภายในประเทศอย่างเร่งด่วน จนกระทั่งในปี พ.ศ.2520 มีการจัดตั้งองค์การก๊าซธรรมชาติแห่งประเทศไทยขึ้นเพื่อพัฒนาก๊าซธรรมชาติจากอ่าวไทย จากนั้นในปี พ.ศ.2521 มีการตรา พ.ร.บ. การปิโตรเลียมแห่งประเทศไทยโดย พล.อ.เกรียงศักดิ์ ชมะนันทน์ นายกรัฐมนตรีในขณะนั้น นับเป็นองค์กรของรัฐที่มีอำนาจหน้าที่ด้านปิโตรเลียมของไทยโดยตรงขึ้นเป็นครั้งแรก "ปั๊มน้ำมันตราสามทหาร" จึงได้ถูกเปลี่ยนแปลงเป็นปั๊มน้ำมันตรา"ปตท." ที่เห็นกันจนชินตาในปัจจุบันนั่นเอง

  สำหรับป้ายอีนาเมลปั๊มน้ำมันตราสามทหารนั้น มีการสร้างขึ้นครั้งแรกในปี พ.ศ.ไหน เป็นคำถามที่นักสะสมแนววินเทจนิยมถามและค้นคว้า เพื่อให้กรอบเวลากระชับเข้าเราต้องหาข้อมูลเบื้องต้นก่อนว่า องค์การเชื้อเพลิงตั้งขึ้นในปีไหนเสียก่อน หากพิจารณาประวัติที่บันทึกไว้ข้างต้นจะพบว่า จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ตั้งองค์การเชื้อเพลิงที่มีสัญลักษณ์เป็นรูปสามทหารนี้เมื่อวันที่ 27 มกราคม พ.ศ.2503 แต่จากข้อมูลที่ผู้เขียนพบล่าสุด (ดูรูปถ่ายบริเวณหน้าตลาดเทศบาลเชียงใหม่ ซึ่งถ่ายเมื่อปี พ.ศ.2502 ประกอบ) ทำให้ตั้งสมมติฐานได้ว่า หลังจากการปฏิวัติปี พ.ศ.2500 โดยมี นายพจน์ สารสิน มาเป็นนายกรัฐมนตรีชั่วคราว และจัดการตั้งรัฐบาลถาวรในปี พ.ศ.2501 โดย จอมพลถนอม กิติขจร ขึ้นเป็นนายกรัฐมนตรีนั้น ได้มีแนวคิดและเริ่มดำเนินการองค์การเชื้อเพลิง โดยดำเนินการภายใต้กรมพลังงานทหารที่บ่อน้ำมันฝาง จังหวัดเชียงใหม่ เพื่อเป็นต้นแบบและเป็นการภายใน โดยใช้ในราชการทหารเป็นส่วนใหญ่ ดังนั้นป้ายอีนาเมลปั๊มน้ำมันสามทหารนี้น่าจะมีการจัดทำขึ้นครั้งแรกในปี พ.ศ.2502 จากนั้นเมื่อมีการจัดตั้งองค์การเชื้อเพลิงขึ้นอย่างเป็นทางการ จึงนำสัญญลักษณ์ดังกล่าวมาใช้อย่างเป็นทางการต่อไปนั่นเอง

  ส่วนค่าความนิยมในการสะสม "ป้ายอีนาเมลปั๊มน้ำมันสามทหาร" ชนิดที่จัดแสดงในบทความนี้ปัจจุบันมีมูลค่าอยู่ที่หลักแสนต้น ค่อนไปทางแสนกลาง หรือกล่าวคือ ราคากลางอยู่ที่เกือบ 3 แสนบาท (ราคาอ้างอิงเมื่อปี พ.ศ.2562) อย่างไรก็ตามหากอยากได้ไว้ในครอบครอง ขอให้ปรึกษาผู้รู้จริงดีกว่านะครับ เพราะเงินเราแท้ ของสะสมที่ได้มาก็ต้องแท้ด้วยเช่นกันนะครับ

    ท้ายนี้ขอขอบคุณ คุณประเสริฐ ลิ้มสกุล ที่ได้เอื้อเฟื้อรูปถ่ายทั้งป้ายอีนาเมลปั๊มสามทหาร (ใบที่สอง) และรูปถ่ายสมัยที่ติดตั้งอยู่ที่จังหวัดยะลา มา ณ ที่นี้ด้วยครับ